Jak powstaje nowotwór?

Nowotwór (neoplasma), to potocznie rak (carcinoma), guz (tumor). Jest to patologiczna tkanka własnego organizmu, która nie reaguje na ogólnoustrojowe mechanizmy oraz wykazuje różnie nasilone odchylenia morfologiczne. Charakteryzuje się też odmiennym typem przemiany materii. Ogólnie nowotwory dzielone są na złośliwe (neoplasma malignum) i niezłośliwe (neoplasma benignum). Komórki nowotworów łagodnych tworzą wyraźnie ograniczoną masę, otoczoną wydzieliną tkanki łącznej. Budowa tkanki nowotworów łagodnych mało odbiega od budowy prawidłowych tkanek w danym miejscu. W większości przypadków tego typu guzy mogą być w całości usunięte chirurgicznie. Nowotwory te nie dają przerzutów. Nowotwory złośliwe powodują tak zwane naciekanie tkanek oraz powstawanie przerzutów (metastasis). Przerzuty to nowe guzy nowotworowe, które tworzą się w odległych narządach lub tkankach. Powstają one w skutek przenikania komórek nowotworów złośliwych do światła drobnych naczyń krwionośnych i limfatycznych, co powoduje rozsiewanie tych komórek daleko poza główną masę guza pierwotnego. Raki lite (carnima solidum) są dobrze wyodrębnione z tkanki, można je usunąć chirurgicznie. Nowotwory powstające z tkanki szpikowej- białaczki, nie są guzami litymi [1].

Podział nowotworów

Nowotwory złośliwe w zależności od ich postaci histopatologicznej dzielimy na:
– rak: – rak płaskonabłonkowy (powstający z nabłonka płaskiego)
– rak gruczołowy (powstający z nabłonka gruczołowego)
– mięsak: – tłuszczakomięsak (powstający z tkanki tłuszczowej)
– włókniakomięsak (powstający z tkanki włóknistej)
– białaczka (powstająca z tkanki szpikowej)
– chłoniak (powstający z tkanki limfatycznej)
– glejak (powstający z tkanki nerwowej)
– rozrodczak (powstający z komórek zarodkowych)
– struniak (powstający z zawiązków narządowych) [1].

Kancerogeneza

Początkiem procesu nowotworowego jest sekwencja genetycznych mutacji, która promuje wzrost komórki. Czynniki kancerogenne indukują zmiany w DNA w pojedynczej komórce organizmu, która traci stopniowo swoje zróżnicowanie funkcjonalne. To powoduje dysplazję (nieprawidłowa budowa tkanek) lub hiperplazję (zwiększenie masy tkanki i jej przerost). Na tym etapie trudno wykryć nowotwór [2]. Taki stan utajony może trwać wiele lat. Jest to pierwszy etap rozwoju procesu nowotworowego – inicjacja nowotworowa. Następny etap to promocja, która cechuje się głównie wzmożonym podziałem komórkowym. Komórki stają się ruchliwe. Następuje degradacja macierzy komórkowej (ECM). Komórki nowotworowe produkują enzymy rozkładające macierz (MDEs) [3]. Na tym etapie rozwoju guza tlen i glukoza dostarczane są głównie w wyniku dyfuzji. Guzy lite zbudowane są w początkowych fazach procesu nowotworowego ze skupisk komórek nieprzekraczających 1-2 mm³ i są pozbawione naczyń krwionośnych (tzw. raki in situ). W trakcie powiększania się guza mniej składników odżywczych dociera do jego centrum. Następuje śmierć (martwica) jego wnętrza z proliferacją komórek na jego granicy. Progresja to następny etap wzrostu nowotworowego. Następuje wzmożenie intensywności podziałów komórkowych. Komórki nie reagują na bodźce zewnątrzkomórkowe. Ma miejsce autokrynna regulacja wzrostu. Niekontrolowany wzrost daje selekcję klonów komórek o największej inwazyjności [3]. W pewnym momencie masa guza staje się tak duża, że istniejąca sieć naczyń krwionośnych nie jest w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości substancji odżywczych. Żywe komórki nowotworowe, pozostające w spoczynku zaczynają wydzielać czynniki angiogenne (TAFs), które zaczynając docierać do sąsiadujących komórek śródbłonka. Rozpoczyna się proces tworzenia nowych naczyń włosowatych, które przenikają masę guza. Powstają łącza naczyń (anastamose), które tworzą zamknięte pętle naczyniowe [4]. Komórki śródbłonka naczyń nowotworowych dzielą się około 50-200 razy szybciej od komórek prawidłowych. Mają nieregularne kształty oraz wypustki wchodzące do światła naczyń. Komórki śródbłonka są rozluźnione, co prowadzi do zwiększenia przepuszczalności naczyń a to wpływa na wzrost ciśnienia śródmiąższowego w guzach nowotworowych. Proces angiogenezy z klinicznego punktu widzenia ma ogromne znaczenie dla wzrostu i rozprzestrzeniania się nowotworów [2].

Czynniki rakotwórcze

Czynniki rakotwórcze, które odgrywają podstawową rolę w procesie powstawania nowotworów dzielone są na: chemiczne, fizyczne i biologiczne. Czynniki chemiczne to przede wszystkim węglowodory aromatyczne, arsen, chlorek winylu, azbest, smoły, sadza, dym tytoniowy. Do czynników fizycznych zaliczamy promieniowania wywołujące uszkodzenie DNA komórki a więc promieniowanie jonizujące (Roentgena, radu i innych izotopów promieniotwórczych) oraz nadfiolotewe (promieniowanie słoneczne i lamp kwarcowych). Czynniki biologiczne to wirusy onkogenne, takie jak wirus HIV, HBV, opryszczki narządów rodnych, wirus Epstein-Barr [5].

P O D S U M O W A N I E

Nowotwory złośliwe są drugą pod względem częstości po chorobach serca i naczyń krwionośnych przyczyną zgonów. Leczenie choroby nowotworowej stanowi dla współczesnych naukowców ogromne wyzwanie. Przez wiele lat koncentrowano się na zabiegach chirurgicznych i napromieniowaniu nowotworów. Naszym zadaniem jest profilaktyka i podjęcie działań zapobiegawczych. Zdrowy styl życia oraz badania profilaktyczne są w stanie istotnie zmniejszyć ryzyko choroby.

Monika

Literatura:

[1] Koszarowski T.: Onkologia kliniczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 1985.

[2] Sasano H, Suzuki T.: Pathological evaluation of angiogenesis in human tumor. Biomed Pharmacother, 59, 334-336, 2005.

[3] Chaplin M. A. J., Graziano L., Preziosi L.: Mathematical modelling of the loss of tissue compression responsiveness and its role in solid tumour development. Mathematical Medicine and Biology, 23, 197–229, 2004.

[4] Byrne H., Preziosi L.: Modelling solid tumour growth using the theory of mixtures, Mathematical Medicine and Biology, 20, 341–366, 2003.

[5] Kułakowski A., Skowrońska-Gardas A.: Onkologia, Wydawnictwo PZWL, Warszwa 2003.