Kamica pęcherzyka żółciowego – jak się odżywiać, aby zapobiegać i leczyć?
Kamica pęcherzyka żółciowego – jak się odżywiać, aby zapobiegać i leczyć?
Dieta statycznego Jana Kowalskiego: dwie drożdżówki z rana złapane na szybko po drodze do pracy. Bułka pszenna z salami i ogórkiem kiszonym w czasie przerwy, zalana napojem energetycznym. Obiad w domu – zdrowy, domowy. Rolada wieprzowa z ziemniakami i sosem, a zdrowie w surówce z kapusty czerwonej. Kolacja… kabanosy z musztardą i chlebem pszennym. Piwko po kolacji, najlepiej na kanapie. Bo w końcu relaks, po ciężkim dniu należy się każdemu.
Niestety, czy tego chcesz, czy nie, niezdrowe nawyki żywieniowe powodują realne zagrożenia dla Twojego zdrowia.
Dziś kilka słów o chorobie, której poprzez modyfikację stylu życia i sposobu odżywiania można, po części zapobiec. Na początek przyda Ci się kilka podstawowych informacji, aby lepiej zrozumieć, o co w tym wszystkim chodzi. A więc po kolei:
Pęcherzyk żółciowy – to narząd służący do magazynowania i zagęszczania żółci do czasu, aż będzie potrzebna do emulgacji tłuszczu (rozbijania na mniejsze cząsteczki). Żółć jest produkowana przez wątrobę i wydzielana do dwunastnicy. Żółć spływa do pęcherzyka z wątroby poprzez przewody żółciowe, w okresie między trawieniem i jest tam magazynowana i zagęszczana. Ten pęcherzykowy zapas żółci jest wykorzystywany w czasie zwiększonego zapotrzebowania np. po obfitym posiłku, zwłaszcza bogatym w tłuszcze. Żółć odgrywa podstawową rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Tłuszcze pod działaniem kwasów żółciowych tracą napięcie powierzchniowe i rozpadają się na drobniutkie kuleczki. To umożliwia enzymom dostęp do tłuszczów i ich trawienie. Równocześnie składniki żółci są konieczne do wchłaniania produktów trawienia tłuszczów z jelit.
Kamica żółciowa jest jedną z najczęstszych chorób układu pokarmowego. Nazywana jest chorobą cywilizacji, ludności krajów wysoko rozwiniętych. Polega na wytrącaniu się złogów (określanych potocznie jako kamienie żółciowe) w obrębie różnych odcinków układu żółciowego. Złogi te mogą występować zarówno w pęcherzyku żółciowym, jak i przewodach żółciowych wewnątrzwątrobowych lub zewnątrzwątrobowych.
Kamienie żółciowe można podzielić na 3 rodzaje:
- czyste kamienie cholesterolowe – składające się tylko z cholesterolu
- mieszane kamienie cholesterolowe – składające się z cholesterolu, wolnej bilirubiny, kwasów żółciowych i soli wapnia (najczęściej występujący typ kamieni)
- kamienie barwnikowe – głównym składnikiem jest wolna bilirubina
Jakie czynniki sprzyjają tworzeniu się kamieni żółciowych?
- współwystępowanie takich chorób, jak:
- otyłość – żółć osób otyłych jest bardziej przesycona cholesterolem, niż u osób z prawidłową masą ciała
- cukrzyca – wieloletnia, źle leczona cukrzyca może prowadzić do neuropatii cukrzycowej, która powoduje upośledzenie kurczliwości pęcherzyka żółciowego
- zaburzenia gospodarki lipidowej – niski poziom cholesterolu HDL, podwyższony poziom trójglicerydów wpływa na częstsze pojawienie się objawów kamicy oraz powstawania nieprawidłowego składu żółci,
- stosowanie niektórych leków, np. fibratów – które obniżają stężenie cholesterolu we krwi, co powoduje zwiększone wydzielanie cholesterolu do żółci,
- dieta bogata w produkty z dużą zawartością cukru: miód, słodycze, dżemy, cukier i równocześnie uboga w produkty, które są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych takie, jak: oliwa z oliwek, oleje roślinne, margaryny miękkie – co powoduje zmniejszenie jednego ze składników żółci – lecytyny, która ułatwia rozpuszczanie cholesterolu,
- infekcje pokarmowe – objawiające się częstymi biegunkami, w czasie których następuje utrata soli żółciowych, a to sprzyja krystalizacji cholesterolu i powstawaniu kamicy,
- zbyt mała ilość błonnika pokarmowego w diecie – upośledza sprawne obkurczanie pęcherzyka żółciowego, co powoduje zaleganie w nim żółci,
- zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego – powodujące zaleganie żółci w pęcherzyku,
- gwałtowne odchudzanie – diety niskokaloryczne, prowadzące do gwałtownej redukcji masy ciała u osób otyłych mogą prowadzić do występowania kamicy żółciowej, na skutek upośledzenia opróżniania się pęcherzyka żółciowego spowodowanego zmniejszonym wydzielaniem cholecystokininy w wyniku czego dochodzi do przedłużonego zastoju żółci.
Jakie są objawy kamicy żółciowej?
U większości chorych przebiega bezobjawowo (kamica bezobjawowa). Wzrost kamieni żółciowych do momentu wystąpienia objawów jest powolny (1-2 mm rocznie, przez 5-20 lat). Objawy mogą być zróżnicowane i niejednoznaczne, co utrudnia poprawną diagnozę. Głównym objawem kamicy żółciowej jest ból brzucha w postaci kolki. Ból umiejscowiony jest w nadbrzuszu środkowym, występuje falami i promieniuje do pleców i prawej łopatki. Mogą mu towarzyszyć: zmniejszone łaknienie, zaparcia, uczucie pełności, nudności, wymioty. Kolka jest objawem obkurczania się zmienionego zapalnie i wypełnionego kamieniami pęcherzyka żółciowego. Organizm w ten sposób samodzielnie próbuje pozbyć się kamieni z dróg żółciowych. Kamień może zatkać ujście dróg żółciowych do jelita, co spowoduje zastój żółci i trwałe jej zablokowanie. Konsekwencją tego jest żółtaczka. Może również dojść do zakażenia znajdującej się w pęcherzyku żółci (ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego). Zamknięciu może ulec także przewód wyprowadzający trzustki, co może prowadzić do bardzo poważnego powikłania w postaci ostrego zapalenia trzustki i jej uszkodzenia. W przebiegu przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego, może rozwinąć się marskość pęcherzyka, która z kolei może prowadzić do rozwoju raka pęcherzyka żółciowego.
Leczenie
W zależności od rozwoju choroby stosuje się: leczenie zachowawcze – leki rozpuszczające złogi i dieta, chirurgiczne – usunięcie złogów z przewodów żółciowych lub ich rozkruszenie, zabieg operacyjny polegający na usunięciu pęcherzyka żółciowego wraz ze złogami, czyli tzw. cholecystektomia.
U większości pacjentów usunięcie pęcherzyka żółciowego jest równoznaczne z ustąpieniem dolegliwości i trwałym wyleczeniem.
Jednak należy pamiętać, że usunięcie kamieni z przewodów żółciowych, bądź całego pęcherzyka wraz ze złogami – to usunięcie skutków choroby, nie przyczyny tworzenia się złogów tj. zaburzeń w składzie żółci. Złogi mogą tworzyć się nadal, nawet po usunięciu pęcherzyka – w przewodach żółciowych wewnątrz – lub zewnątrzwątrobowych.
Modyfikacja stylu życia i sposobu żywienia to podstawa, kiedy chcemy myśleć o wyeliminowaniu lub ograniczeniu czynników, które wpływają na występowanie zaburzeń w składzie żółci i zaburzeń perystaltyki pęcherzyka żółciowego.
Jakie są zatem ogólne zalecenia dietetyczne w prewencji kamicy żółciowej?
- zmniejszenie ilości kalorii w diecie – im obfitsze i bardziej kaloryczne spożywane są posiłki, tym większe prawdopodobieństwo wytworzenia się kamicy. Należy unikać posiłków z dużą zawartością cukrów prostych (cukier, słodycze, ciasta, dżemy, miód), gdyż powodują zmniejszenie lecytyny, co prowadzi do przesycenia żółci cholesterolem. Należy unikać również tłuszczy nasyconych w diecie (m.in. tłuste mięsa i wędliny, pasztety, podroby). Trzeba natomiast zwiększyć w diecie ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych, których źródłem są oleje roślinne. Korzystnie będzie też zwiększyć spożycie produktów zawierających pełnowartościowe białko (twaróg chudy lub półtłusty, chude mleko, produkty mleczne fermentowane, chude gatunki mięs, chude ryby, białko jaj, całej jajka – w ograniczonej ilości),
- zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego – dieta bogata w błonnik pokarmowy przyspiesza pasaż jelitowy i pobudza motorykę pęcherzyka żółciowego, wpływając korzystnie również na metabolizm kwasów żółciowych. W diecie nie powinno zabraknąć produktów obfitujących w błonnik pokarmowy (warzywa, owoce, zwłaszcza z drobnymi pestkami, otręby pszenne, kiełki, zbożowe produkty pełnoziarniste),
- prawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia – na co najmniej 3, a najlepiej 4-5 niezbyt obfitych posiłków. Należy unikać spożywania obfitych posiłków w godzinach wieczornych,
- odpowiednia jakość posiłków – posiłki należy przygotowywać z produktów świeżych, nie należy przechowywać gotowych potraw zbyt długo, nie spożywać potraw wielokrotnie podgrzewanych, czy wielokrotnie zamrażanych. Jest to prewencja infekcji pokarmowych oraz związanych z nimi biegunek, które prowadzą do utraty soli kwasów żółciowych i powstawania żółci litogennej,
- unikanie gwałtownego odchudzania się – stosowanie bardzo restrykcyjnych diet, ze znacznie ograniczoną ilością tłuszczu. Takie diety stanowią ryzyko zastoju żółci w pęcherzyku w powodu braku bodźca do jego obkurczania się, jakim jest właśnie tłuszcz,
- zwiększenie aktywności fizycznej!
Ponieważ kamica żółciowa może przebiegać bezobjawowo, jak też być przyczyną różnych dolegliwości bólowych, które niekiedy mogą wymagać interwencji chirurgicznej, w zależności od etapu i przebiegu choroby, na resekcji pęcherzyka żółciowego kończąc, zalecenia dietetyczne będą się od siebie różnić.
Dieta w kamicy bezobjawowej
Posiłki należy spożywać regularnie, najlepiej 4-5 razy dziennie, w małych porcjach. Żywienie powinno być lekkostrawne, czyli tak dobrane produkty spożywcze i zastosowane techniki kulinarne, które czynią potrawy łatwo strawnymi. Mięso należy dusić lub piec w folii, zamiast smażyć na tłuszczu. Z diety należy wykluczyć tłuszcze zwierzęce: boczek, śmietana, tłuste wędliny, podroby, wieprzowinę, ograniczyć spożycie całych jaj. Wyklucza się również warzywa i owoce wzdymające (rośliny strączkowe, kapusta, kalafior, por, cebula, czosnek, gruszki, czereśnie) oraz zawierające kwas szczawiowy (szczaw, szpinak rabarbar, kakao, czekolada), a także mak i orzechy. W diecie nie może zabraknąć produktów obfitujących w błonnik pokarmowy.
Dieta w zaostrzeniu kamicy żółciowej
Kiedy pojawiają się dolegliwości bólowe, należy stosować dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, z ograniczeniem błonnika pokarmowego (głównie frakcji nierozpuszczalnej).
Należy zrezygnować z produktów, które wzmagają dolegliwości:
- produkty bogate w tłuszcze – śmietana, smalec, żółtka jaj, ciasta, czekolada
- produkty zawierające znaczne ilości błonnika nierozpuszczalnego – pieczywo razowe, grube kasze, otręby pszenne, surowe owoce i warzywa
- warzywa i owoce wzdymające
- potrawy ostre, tłuste, marynaty, konserwy
Potrawy należy przygotowywać gotując w wodzie lub na parze, można też dusić bez dodatku tłuszczu. W potrawach, w których są całe jaja, należy dodawać tylko białka.
Należy spożywać pieczywo pszenne, jasne, czerstwe. Należy wybierać chude gatunki mięs i ryb, chudy nabiał, fermentowane produkty mleczne.
Warzywa można spożywać w postaci gotowanej i rozdrobnionej, owoce w postaci przecierów i soków. Zalecane owoce to: jabłka gotowane, pieczone, podane w surówce, morele, brzoskwinie, banany, winogrona i owoce jagodowe w postaci przecierów i soków (bez pestek), owoce cytrusowe. Warzywa wskazane w diecie: marchew, pietruszka, seler, cukinia, kabaczek, dynia, pomidory bez skórki i pestek, zielona sałata, ziemniaki, buraki (umiarkowanie).
W stanie ostrego napadu kolki należy wykluczyć z diety białko i tłuszcz i przejść na dietę kleikowo-owocową. Wszystkie potrawy i napoje powinny być ciepłe, gdyż zimne pobudzają pęcherzyk żółciowy do skurczu.
Dieta po resekcji pęcherzyka żółciowego
Po zabiegu niezwykle ważne jest postępowanie dietetyczne w okresie adaptacji organizmu do nowych warunków. Okres ten powinien trwać ok. 3-4 miesiące. W tym czasie należy stosować dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, z ograniczeniem błonnika, czyli taką, jak w okresie zaostrzenia choroby. Stopniowo, można dietę rozszerzać, powracając do normalnego żywienia. W pierwszych miesiącach po cholecystektomii mogą występować duże, indywidualne różnice w tolerancji tłuszczów. Dlatego też dieta powinna być przez chorego zawsze indywidualnie dobierana i modyfikowana – w zależności od samopoczucia i objawów.
Nie można zapominać o zwiększonym ryzyku tworzenia się kamieni w przewodach żółciowych, w związku z niewłaściwym składem żółci produkowanej przez wątrobę, dlatego też tak istotne jest branie pod uwagę czynników, które wpływają na powstawanie zaburzeń w jej składzie, o którym mowa powyżej.
Jak może wyglądać Twoje menu w okresie kamicy bezobjawowej?
Dla przykładu:
- Owsianka gotowana na mleku z duszonym jabłkiem i cynamonem
- Zupa krem z marchewki i dyni
- Ziemniaki z pulpetami drobiowymi w sosie pomidorowym z cukinią
- Kanapki z twarożkiem i warzywami
Zdrowo pozdrawiam!
Magda
Bibliografia:
Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL, Warszawa 2014
Jarosz M.:Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010
Godziemba-Maliszewska E.: Znaczenie żywienia w etiopatogenezie i leczeniu kamicy żółciowej, Nowa Medycyna 10/99