Niedokrwistość (anemia) a dieta

Niedokrwistość jest stanem, w którym liczba krwinek czerwonych i stężenie hemoglobiny zmniejszają się poniżej wartości referencyjnych. Jest to stan patologiczny dla organizmu, wynikający z dysproporcji między zapotrzebowaniem organizmu na tlen a ograniczonymi możliwościami krwinek czerwonych do zapotrzebowania narządów w tlen. Oznacza to, że anemia jest stanem, w którym doszło do upośledzenia tworzenia hemoglobiny. Poważne konsekwencje ma niedokrwistość w czasie ciąży, ponieważ w wyniku niedotlenienia macicy może dojść do poronienia, porodu przedwczesnego lub osłabienia akcji porodowej [1].

90% przypadków zachorowań na niedokrwistość wynika z niedoborów pokarmowych i zaburzeń wchłaniania, spowodowanych np. celiakią, infekcją Helicobacter pylori czy w wyniku operacji bariatrycznych [2].

Z czynników żywieniowych wpływających na niedokrwistość, obserwuje się niedobór żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego, pełnowartościowego białka, witaminy B6, witaminy C, witaminy E i miedzi [2]. Przy niedokrwistości należy również zwrócić uwagę na stan mikrobiomu jelitowego oraz na kondycję żołądka, gdyż te narządy odpowiedzialne są za wchłanianie witamin i składników mineralnych.

Najczęstszymi rodzajami anemii to niedokrwistość z niedoboru żelaza oraz niedokrwistość megaloblastyczna (spowodowana niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego).

Diagnostyka

Bardzo ważna jest odpowiednia diagnostyka anemii, ponieważ istnieją różne jej rodzaje. Z tego względu należy oznaczyć:

• morfologię z rozmazem,
• witaminę B12,
• kwas foliowy,
• żelazo,
• ferrytynę,
• TIBC,
• UIBC [3].

Leczenie

Leczenie niedokrwistości polega przede wszystkim na eliminacji przyczyn niedoboru oraz uzupełnieniu brakujących pierwiastków i witamin.

Najczęściej występującą niedokrwistością jest ta z niedoboru żelaza. W zależności od chemicznej formy w żywności żelazo rozróżnić można na hemowe i niehemowe. Przyswajalność żelaza hemowego wynosi 20%, natomiast żelazo niehemowe wchłania się w 5%. Do źródeł żelaza hemowego zaliczają się: wątróbka, nerki, serca, mięso i przetwory mięsa z krwią, drób i ryby. Źródła żelaza niehemowego: żółtka jaj, pełnoziarniste zboża, nasiona roślin strączkowych, zielone warzywa, boćwina, korzeń pietruszki i buraki. Dodatkowo u wegetarian i wegan można uwzględnić sok z pokrzywy (codzienne wypijanie 50 ml).

Wchłanianie żelaza z jelita cienkiego do krwi jest procesem dynamicznym, zależnym od składu pokarmu, środowiska chemicznego układu trawiennego i aktualnego zapotrzebowania organizmu. Istnieją czynniki poprawiające wchłanianie żelaza i należą do nich:

• witamina C (obecność dużej zawartości witaminy C zwiększa wchłanianie żelaza nawet 2-3 krotnie!),
• niskie pH (np. kwas mlekowy, kwas cytrynowy, niektóre aminokwasy),
• obecność białka,
• fruktoza,
• probiotyki (zwiększają rozpuszczalność składników mineralnych i absorpcję żelaza),
• skrobia oporna.

Niekorzystny wpływ na absorpcję żelaza wykazują związki wiążące i neutralizujące wchłanianie z przewodu pokarmowego.

Blokerami jelitowego wchłaniania są:

• fosforany,
• fityniany,
• wapń,
• mangan,
• cynk,
• miedź,
• błonnik,
• polifenole, taniny,
• niektóre białka (kazeina, serwatka) [4].

Podczas jedzenia posiłków bogatych w żelazo nie należy popijać ich czarną, mocną kawą, herbatą czy kakao. Napoje bogate w taniny można wypijać 1-2h po posiłku i między posiłkami. Posiłki bogate w żelazo nie powinno się również spożywać z produktami wysoko błonnikowymi oraz z wysoką zawartością wapnia.

Z kolei jeśli mowa o niedokrwistości megaloblastycznej, należy zwrócić szczególną uwagę na witaminę B12 oraz kwas foliowy. Szacuje się, że niedobór witaminy B12 częściej wynika z braku możliwości jej absorpcji w przewodzie pokarmowym niż jako niedobór pokarmowy, nie mniej w tym celu należy przeprowadzić specjalistyczną diagnostykę (test Schillinga).

Źródłem witaminy B12 są tylko produkty pochodzenia zwierzęcego: głównie mięso i podroby, w mniejszych ilościach ryby, jaja i produkty mleczne. Na niedobory witaminy B12 głównie narażone są osoby na diecie wegańskiej, natomiast u wegetarian również należy monitorować poziom witaminy B12. Osoby stosujące diety alternatywne zobowiązane są do suplementacji witaminą B12.

Niedobór kwasu foliowego jest wynikiem zwiększonego zapotrzebowania (kobiety w ciąży i w czasie laktacji, choroby zapalne), zmniejszonego wchłaniania (choroba Leśniowskiego-Crohna) oraz niedostatecznej podaży w diecie.

Źródłami kwasu foliowego są: wątróbka, zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, brokuły, brukselka, bób, groszek), kalafior, otręby pszenne, ciecierzyca, fasola biała.

P O D S U M O W A N I E

Żelazo, witamina B12 i kwas foliowy to najważniejsze składniki do sprawnego funkcjonowania układu krwiotwórczego. Do niedokrwistości predysponują także wszelkiego rodzaju choroby układu pokarmowego, takie jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie żołądka i inne.

W badaniach populacyjnych żelazo w diecie dzieci, dziewcząt i kobiet jest na niskim poziomie, natomiast podaż żelaza w diecie mężczyzn jest wystarczająca, a często nawet przekraczana [5]. Zauważono, że dzieci z niedokrwistością spowodowaną niedoborem żelaza gorzej się uczą, mają rozchwianą uwagę i zazwyczaj mają obniżoną sprawność i koordynację psychoruchową. W zwyczajowej diecie warto dbać o spożywanie w/w produktów, natomiast prawidłowe rozpoznanie niedokrwistości i jej przyczyn jest podstawą skutecznego leczenia.

Monika

Bibliografia:

[1] Chełstowska M, Warzocha K.: Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości, Onkologia w praktyce klinicznej, 2006, tom 2, nr 3.

[2] Ostrowska L. (red.): Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.

[3] Szabłowska A., Pyć M.: Zachowania zdrowotne osób z niedokrwistością spowodowaną niedoborem żelaza, Aspekty zdrowia i choroby
Tom 3, Nr 1, Rok 2018, s. 35–53.

[4] Notatki ze studiów.

[5] Gawęcki J. (red.): Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.