Zespół wielotorbielowatych jajników (PCOS) jest najczęściej występującą endokrynopatią u kobiet w wieku rozrodczym. Może wpływać na życie kobiety w wielu sferach: od   zaburzeń płodności i innych problemów zdrowotnych, po zmiany w wyglądzie zewnętrznym (trądzik, nadmierne owłosienie). Te trudności mogą rzutować również na sferę psychiczną kobiety, poprzez obniżony nastrój oraz niskie poczucie wartości.

Poza zaburzeniami miesiączkowania oraz hiperandrogenizmem PCOS charakteryzuje otyłość, szczególnie typu brzusznego. To wpływa na zwiększenie ryzyka wystąpienia u kobiet z PCOS zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej oraz rozwój nadciśnienia tętniczego, co w konsekwencji może prowadzić do cukrzycy typu 2 i chorób układu sercowo-naczyniowego. Z tego też powodu, oprócz leczenia farmakologicznego, niezwykle istotny jest odpowiedni styl życia i sposób żywienia. Leczeniem pierwszego rzutu zmniejszającym insulinooporność powinno być postępowania niefarmakologiczne polegające na zmniejszeniu masy ciała, zwiększeniu aktywności fizycznej i unikaniu produktów spożywczych o wysokim indeksie glikemicznym.

Należy podkreślić, że wyniki badań oceniających rozpowszechnienie zaburzeń gospodarki węglowodanowej wśród kobiet z PCOS różnią się, są zależne od wieku, pochodzenia etnicznego oraz kraju zamieszkania. Wskazują one, że czynniki środowiskowe mogą odgrywać dominującą rolę w określeniu indywidualnej podatności na wystąpienie zaburzeń metabolicznych i prawdopodobnie są istotniejsze od czynników genetycznych. Potwierdzono to w długoterminowych badaniach obserwacyjnych, w których wykazano, że cukrzycy typu 2 można zapobiec, zmieniając styl życia tj. skupiając się zwłaszcza na przestrzeganiu diety i zwiększeniu wysiłku fizycznego.

Jak powinna zatem wyglądać dieta? O czym należy pamiętać?

Oto składniki żywieniowe istotne w leczeniu zespołu policystycznych jajników:

Witamina D – wpływa na rozwój PCOS poprzez transkrypcję genów, a modulacja hormonalna wpływa na metabolizm insuliny oraz regulację płodności. Niedobór powoduje wzrost produkcji parathormonu, który niezależnie towarzyszy PCOS, niepłodności z braku owulacji oraz wzrostowi stężenia testosteronu. Okazuje się, że witamina D może mieć istotny wpływ na działanie insuliny. Wiele badań sugeruje główną rolę insulinoopornpości i kompensacyjnej hiperinsulinemii w patogenezie PCOS. Insulinooporność występuje u ok. 60-80% kobiet z PCOS, w przeważającej większości u kobiet otyłych. Jednak obniżenie wrażliwości tkanek na insulinę obserwuje się także u kobiet szczupłych. Insulinooporność i hiperinsulinemia mogą wpływać na funkcję jajników, zwiększając wytwarzanie androgenów oraz zaburzając proces owulacji. Niedobór witaminy D jest związany z dysregulacją metabolizmu wapnia, który wpływa na zahamowanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych u kobiet z PCOS, czego efektem są zaburzenia miesiączkowania i płodności. Nie jest możliwe pokrycie zapotrzebowania na wit. D z żywności, niezbędna jest więc suplementacja.

Należy suplementować witaminę D zgodnie z zaleceniami – dla osób dorosłych w ilości 1500-2000 IU, celem osiągnięcia stężenia 25 (OH)D w surowicy >30 ng/ml, które wydaje się najbardziej korzystne. Wykazano, iż optymalne stężenie witaminy D konieczne do redukcji insulinooporności wynosi 32-47 ng/ml. Dawkę suplementacyjną można dobrac indywidualnie – zawsze po wcześniejszym oznaczeniu stężenia 25(OH)D w surowicy krwi.

Kwas foliowy – jest jednym z koenzymów biorących udział w przemianie homocysteiny. Jego niedobór hamuje procesy namnażania i wzrostu komórek na poziomie kwasów nukleinowych i prowadzi do zwiększonego stężenia homocysteiny we krwi (co negatywnie wpływa na płodność). Niedobór kwasu foliowego może wywoływać zmiany w układzie nerwowym płodu. Ze względu na dużą rolę kwasu foliowego w metabolizmie kwasów nukleinowych, jest on niezbędny do prawidłowego wytwarzania czerwonych krwinek, jego niedobór obok wit. B12 jest jednym z czynników powstawania niedokrwistości megaloblastycznej. Kobiety, które planują ciążę powinny suplementować kwas foliowy, jak i spożywać produkty bogate w ten związek.   

Źródła w żywności: surowe lub krótko gotowane brokuły, brukselka, szpinak, kapusta włoska, szparagi, sałata, nasiona roślin strączkowych, drożdże, pełne ziarna zbóż, kiełki pszenicy, pietruszka, jarmuż, papryka, kiwi, maliny, pomarańcze, orzechy włoskie, arachidowe, buraki, migdały.

Białko roślinne – białka roślinne zwiększają wrażliwość na działanie insuliny, natomiast niekorzystnie na płodność oddziałują białka pochodzące z mięsa czerwonego i drobiu (co ważne – spożywane w nadmiarze). Ogranicz spożycie mięsa, a w zamian korzystaj z nasion roślin strączkowych i ryb.

Źródła w żywności: nasiona roślin strączkowych, orzechy brazylijskie, migdały, pestki dyni, komosa ryżowa, kakao, nasiona chia

Witaminy z grupy B: witamina B6 odpowiada za utrzymanie prawidłowego stężenia progesteronu we krwi, witamina B12 jest niezbędna do wytwarzania wszystkich komórek w organizmie, w tym białych i czerwonych krwinek, razem w kwasem foliowym bierze udział w syntezie DNA, oprócz tego istotne są także witaminy: C, E, A i beta-karoten.

Witamina B12 – źródła w żywności: produkty zwierzęce – podroby, wołowina, łosoś, halibut, ser, jaja, mleko krowie.

Witamina B6 – źródła w żywności: łosoś, halibut, orzechy włoskie, szpinak, drożdże.

Żelazo – odpowiednia podaż żelaza zmniejsza ryzyko wad cewy nerwowej u płodu. Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest związana z większym ryzykiem przedwczesnego porodu i niską masą urodzeniową dziecka, natomiast suplementacja żelazem zmniejsza ryzyko niepłodności z powodu zaburzeń owulacji.

Żelazo spożywane jest w dwóch postaciach: jako żelazo hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe występuje w największych ilościach w czerwonym mięsie i podrobach (wątrobie, nerkach i sercu); ta postać żelaza jest bardzo dobrze wchłaniana.

Żelazo niehemowe znajduje się przede wszystkim w żywności pochodzenia roślinnego i jest słabo wchłaniane. Przyswajanie żelaza zwiększa witamina C, więc zawsze uwzględniaj w posiłkach świeże warzywa i owoce. Do produktów pochodzenia roślinnego charakteryzujących się dużą zawartością żelaza należą: suche nasiona roślin strączkowych, natka pietruszki, kakao, orzechy i szpinak.

Przyswajanie żelaza ogranicza duża zawartość cynku, wapnia, magnezu i fosforu, a także duża zawartość w diecie: tłuszczu, białka roślinnego i fitynianów.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe – oliwa  oliwek, olej rzepakowy, miękkie margaryny.

Należy unikać produktów będących źródłem izomerów trans kwasów tłuszczowych: twarde margaryny, czekolady, batony, ciasta, zupy w proszku, frytki, chipsy, fast-food. Istotnym elementem jest też ilość tłuszczu w diecie, gdyż małe spożycie tłuszczu ogółem i tłuszczów nasyconych prowadzi do zaburzeń cyklu miesiączkowego takich jak:  niepłodność z powodu zaburzeń owulacji, wtórny brak miesiączki, wydłużenie fazy folikularnej i całkowitego czasu trwania cyklu menstruacyjnego.

Gospodarkę hormonalną kobiety może zaburzać spożywanie odtłuszczonych produktów mlecznych – sugeruje się włączenie do dziennego jadłospisu 3 porcji nabiału nie odtłuszczonego.

Węglowodany – oddziałują na stężenie glukozy i insuliny we krwi. Gdy podaż węglowodanów w diecie jest zbyt wysoka, może prowadzić to do zakłócenia równowagi hormonów odpowiedzialnych za płodność. Ilość i jakość węglowodanów mogą być istotnym wyznacznikiem owulacji i płodności u kobiety. Niekorzystny wpływ na płodność mają węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym. W diecie powinny przeważać produkty o niskim IG: gdube kasze i makarony, pieczywo z pełnego przemiału, warzywa i owoce.
W wyniku spożywania dużej ilości cukrów, alkoholu i węglowodanów rafinowanych dochodzi do zwiększonego wydzielania insuliny i produkcji zbyt dużej ilości androgenów przez jajniki.

Mio-inozytol – najczęściej występujący naturalnie stereoizomer inozytolu, sześciowęglowego cukrolu o właściwościach prozdrowotnych, określany jest również witaminą B8. Jego źródłami w pożywieniu są głównie cytrusy, rośliny strączkowe i orzechy. Organizm człowieka jest zdolny do jego endogennej syntezy, wchodzi on w skład fosfatydyloinozytolu będącego prekursorem dla niektórych hormonów (w tym insuliny) oraz przekaźników drugorzędowych odpowiadających za przetwarzanie sygnalizacji międzykomórkowej.

Suplementacja mio-inozytolem wykazuje zdolność do zwiększania insulinowrażliwości, przez co z powodzeniem może być stosowany przez osoby borykające się z insulinoopornością. Redukuje także hiperandrogonemię. Ze względu na to mio-inozytol polecany jest kobietom chorującym na zespół policystycznych jajników i wskazywany jest jako skuteczna forma redukcji objawów PCOS.

Inne składniki, które mają znaczenie w PCOS: magnez, mangan, cynk – niezbędne do prawidłowego przebiegu owulacji, selen i miedź wraz z wit. C i E – niszczą reaktywne formy tlenu odpowiedzialne za wywołanie stresu oksydacyjnego.

W badaniach przeprowadzonych na grupie kobiet z PCOS stwierdzono, że istotniejszy w poprawieniu parametrów układu rozrodczego jest sam efekt zmniejszenia masy ciała niż rodzaj stosowanej diety.

Utrata min. 5% masy ciała wpływa na zmniejszenie objętości jajnika i liczby pęcherzyków w jajnikach u kobiet z PCOS.

Zdrowo pozdrawiam!
Magda

Bibliografia:

Kuligowska-Jakubowska M, Dardzińska J., Rachoń D: Zaburzenia gospodarki węglowodanowej u kobiet z zespołem wielotorbielowatych jajników (PCOS), Diabetologia kliniczna, 2012, tom 1.
Monika Hajduk: Wpływ wybranych składników pokarmowych na funkcjonowanie układu rozrodczego u kobiet, Endokrynologia, Otyłość i zaburzenia przemiany materii 2013, tom 9.
Polotsky A.J., MD, MSC, Houston S.: Czy istnieje “dieta płodności”?, Ginekologia po dyplomie, 2010 rok.
Brzozowska M., Karowicz-Bilińska A.: Rola niedoboru witaminy D w patofizjologii zaburzeń występujących w zespole policystycznych jajników, Ginekologia Polska, 2013r.
Brończyk-Puzoń A., Kulik-Kupka K., Koszowska A., Nowak J., Zubelewicz-Szkodzińska B.: Wpływ dystrybucji tkanki tłuszczowej na stężenie wybranych parametrów biochemicznych w grupie kobiet z zespołem policystycznych jajników, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2016, tom 7.
Cieślik E., Kościej A.: Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2012, 93.
Cieślik E., Gębusia A.: Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym, Hygeia public Health, 2011, 46.
Hajduk M.: Wpływ masy ciała na płodność u kobiet, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2012, tom 8